Ποια θα είναι η θέση της συσκευασίας τα επόμενα είκοσι χρόνια; Πώς θα την επηρεάσουν οι καταναλωτικές τάσεις και οι εξελίξεις στην παγκόσμια κοινωνία και οικονομία; Θα ήταν αφέλεια να πιστεύει κάποιος ότι μπορεί να κάνει ασφαλείς προβλέψεις. Παρόλα αυτά μπορεί κανείς να εντοπίσει και να επισημάνει κάποιες τάσεις και κάποιες προοπτικές.

Οι τάσεις στην κατανάλωση και οι κοινωνικοί μετασχηματισμοί είναι παράγοντες που διαμορφώνουν τον στρατηγικό σχεδιασμό των ισχυρών κλάδων με τους οποίους αλληλεπιδρά ο κλάδος της συσκευασίας. Την αλληλεπίδραση αυτή μπορεί να τη διαπιστώσει κανείς στο πιο κάτω διάγραμμα:

Καταναλωτικές τάσεις

Θα ήταν σκόπιμο να αναφέρουμε για άλλη μια φορά ορισμένες δημογραφικές τάσεις και την επίδρασή τους στην καταναλωτική συμπεριφορά. Τέτοιες τάσεις είναι:
1. Η μείωση του αριθμού των μελών ενός σπιτικού και ο περιορισμός των κοινών γευμάτων.
2. Η κατανάλωση προϊόντων σνακ και ταχυφαγείων
3. Η γήρανση του πληθυσμού και η ανάγκη για την προσαρμογή προϊόντων στις ανάγκες του αυξανομένου γηράσκοντος πληθυσμού
4. Η αναζήτηση προϊόντων για την αντιμετώπιση πραγματικών ή φανταστικών αναγκών
5. Η έντονη ανάγκη προστασίας από πραγματικούς ή φανταστικούς κινδύνους υγείας.
6. Η επέκταση του ηλεκτρονικού εμπορείου
7. Η περιβαλλοντική ευαισθησία

Τι επίδραση έχουν αυτές οι τάσεις στην κατανάλωση υλικών συσκευασίας; Μπορούμε να περιμένουμε:
• Αύξηση σε αξία από τις (1), (2), (6)
• Μείωση σε όγκο από την (7). Η μείωση όμως σε αξία μπορεί να περιοριστεί αν αναπτυχθούν καινοτομικές αντίρροπες λύσεις.
• Δημιουργία νέων εξειδικευμένων αγορών με την ανάπτυξη καινοτομιών που θα στοχεύουν στα (3), (4) και (5)

Οι παραγωγοί καταναλωτικών προϊόντων

Ακολουθεί μια καταγραφή των στρατηγικών του κλάδου των παραγωγών προϊόντων ευρείας κατανάλωσης. Είναι ο κλάδος που επηρεάζει άμεσα την πορεία της συσκευασίας.

1. Επιλογή, από πολυεθνικές εταιρίες, προμηθευτών που ανήκουν σε ένα πολυεθνικό δίκτυο που μπορεί να καλύψει τις ανάγκες τους σε περιφερειακό επίπεδο.
2. Επέκταση της υιοθέτησης ηλεκτρονικών προσφορών και μειοδοτικών διαγωνισμών.
3. Μετακύληση υπηρεσιών στους προμηθευτές (πχ Σχεδιασμός και ανάπτυξη νέων συσκευασιών, υπηρεσίες logistics, εξασφάλιση ποιότητας κλπ)
4. Παροχή καινοτόμων λύσεων (πχ για την ένδειξη του απαραβίαστου, για τη προστασία από την αντιγραφή, για την αύξηση της διάρκειας ζωής και της προστασίας των προϊόντων, για συσκευασίες που διευκολύνουν τον καταναλωτή κλπ)
5. Προσφορά υλικών με βελτιωμένο περιβαλλοντικό ισοζύγιο. (Που δεν περιορίζεται πλέον μόνο στον αποτύπωμα του CO2 )
6. Μείωση του κόστους των υλικών συσκευασίας χωρίς να μειώνεται η προστασία του προϊόντος ή να περιορίζεται η χρηστικότητά του.

Τa (1),(2), (3), (4), (5) οδηγούν φυσικά στο συμπέρασμα ότι το μέλλον ανήκει στις βιομηχανίες παραγωγής υλικών συσκευασίας που έχουν την οργάνωση που τους επιτρέπει να προσφέρουν υπηρεσίες στήριξης και να καινοτομούν.

Όμως η πράξη μας δείχνει ότι το (6) αποτελεί την πρώτη και απαραίτητη προϋπόθεση. Πιστεύω ότι αυτό μπορεί να γίνει μέχρι ενός ορισμένου σημείου. Ο δραστικός ανασχεδιασμός των συσκευασιών με στόχο τη μείωση του κόστους παραγωγής τους ή του κόστους της διαδικασίας συσκευασίας και διακίνησης του τελικού προϊόντος, ίσως να αποτελεί τη λύση. Από το σημείο αυτό και μετά ο παραγωγός υλικών συσκευασίας στραγγαλίζεται από τον πελάτη, που δεν αντιλαμβάνεται ότι μια τέτοια πολιτική θέτει σε κίνδυνο τον ίδιο και το προϊόν του.

Oι απαιτήσεις λιανεμπορίου

Το λιανεμπόριο κυριαρχείται από τις μεγάλες αλυσίδες. Και οι μεγάλες αλυσίδες έχουν τη δύναμη να προβάλουν απαιτήσεις στου προμηθευτές τους. Έτσι επηρεάζουν έμμεσα και τον κλάδο της συσκευασίας. Μερικά παραδείγματα είναι:

1. Μείωση του κόστους του κόστους τοποθέτησης των προϊόντων στο κατάστημα (πχ επέκταση της χονδρικής συσκευασίας ως συσκευασίας πώλησης (retail-ready-packaging/RRP)
2. Μείωση του κόστους τιμολόγησης, βελτιστοποίηση της παρακολούθησης των στοκ, και περιορισμός των κλοπών (πχ επέκταση της τεχνολογίας RFID στη λιανική συσκευασία)
3. Αύξηση της διάρκειας ζωής των ευπαθών προϊόντων (πχ με την επέκταση των έξυπνων και δραστικών συσκευασιών)
4. Και όπως είναι φυσικό, οι απαιτήσεις του λιανεμπορίου ταυτίζονται και με τις απαιτήσεις των παραγωγών καταναλωτικών προϊόντων για συσκευασίες που κάνουν τα προϊόντα πιο ελκυστικά και λειτουργικά.

Και η πλευρά του κλάδου των πρώτων υλών

Στο σημείο αυτό θα ήθελα να αναφέρω τις προβλέψεις σε πρόσφατο Sustainable Packaging Symposium(1) τουToni Kingsbury, ενός ανθρώπου που συνδέεται τόσο με τη βιομηχανία (Dow Chemical) όσο και με τα Πανεπιστήμια (Berkeley). Ο Kingsbury λοιπόν κάνει τις εξής προβλέψεις για τις σημαντικότερες τάσεις στα υλικά συσκευασίας:

1. Υλικά που εξοικονομούν πόρους και ενέργεια. Σημαντικό είναι να βλέπει κανείς και να μετράει την περιβαλλοντική αποτελεσματικότητα όχι απλώς του υλικού συσκευασίας αλλά του συστήματος «προϊόν», από την παραγωγή του μέχρι την τελική κατανάλωση.
2. Λειτουργικότητα της συσκευασίας. Ο Kingsbury πιστεύει ότι το κυρίαρχο χαρακτηριστικό αξιολόγησης της συσκευασίας θα είναι η λειτουργικότητά της. Δίνει μάλιστα το εξής χαρακτηριστικό παράδειγμα: Συνήθως το 10% της περιβαλλοντικής επιβάρυνσης ενός προϊόντος οφείλεται στο υλικό συσκευασίας και το 90% στο συσκευασμένο προϊόν. Αν προσπαθώντας να περιορίσουμε το περιβαλλοντικό κόστος του υλικού συσκευασίας καταλήξουμε σε μια μη λειτουργική συσκευασία τότε μπορεί να καταλήξουμε σε πολλαπλάσια περιβαλλοντική ζημιά.
3. Χρησιμοποίηση ανακυκλωμένων υλικών. Αυτός πρέπει να είναι ένας από τους στόχους καινοτομίας των παραγωγών υλικών συσκευασίας και της πρώτων υλών. Η επιτυχία του όμως εξαρτάται όχι μόνο από την επιστήμη των υλικών αλλά και από την ανάπτυξη καινοτόμων διαδικασιών συλλογής και διαχείρισης των αποβλήτων.
4. Βιο-υλικά και βιοδιασπώμενα υλικά. Ο Kingsbury πιστεύει ότι το μέλλον βρίσκεται στη βιο-σύνθεση συμβατικών πλαστικών (πχ πολυολεφινών, ΡΕΤ) από μη βρώσιμες πρώτες ύλες. Αντίθετα, δεν βλέπει σημαντικό μέλλον στα βιοδιασπώμενα πλαστικά (πχ PLA, PHA)
5. Οικολογικά ισοζύγια. Έχει ήδη αρχίσει από τώρα, αλλά θα ενταθεί στο μέλλον, η διαδικασία αξιολόγησης των υλικών με βάση ολοκληρωμένα οικολογικά ισοζύγια. Οι παραπλανητικές αξιολογήσεις με βάση ένα μόνο κριτήριο (πχ το αποτύπωμα CO2 ) θα είναι πολύ σύντομα παρελθόν.

Θα ήθελα τελειώνοντας να προσθέσω ότι ανάλογη θέση (με το (5)) διατύπωσε πρόσφατα η Anne Roulin (Global head of packaging and design, Nestle). Και ακόμη, ο τομέας του λιανεμπορίου έχει ήδη μπει στη διαδικασία, ξεκινώντας φυσικά από τη Wal-Mart.

(1) http://apps.aiche.org/proceedings/Session.aspx?SessionID=18152