Το Παγκόσμιο Βραβείο Τροφίμων δόθηκε φέτος στον Philip E. Nelson, καθηγητή της επιστήμης των τροφίμων στο Πανεπιστημίου Purdue. To βραβείο αυτό, που θεωρείται ισάξιο με το Νομπέλ, δίνεται κάθε χρόνο σε επιστήμονες που έχουν κάνει σημαντικά βήματα στη βελτίωση της αγροτικής οικονομίας και της παγκόσμιας διατροφής. Καθιερώθηκε το 1986 από το Norman Borlaug ( Νομπέλ Ειρήνης, 1970), έναν άλλο πιονιέρο της παγκόσμιας διατροφής.

Παίρνω αφορμή από αυτή τη βράβευση για να αναφερθώ στην «ασηπτική χύδην αποθήκευση» (aseptic bulk storage) και τη συμβολή σ' αυτήν της τεχνολογίας των υλικών και της συσκευασίας. Όταν μιλάμε για «ασηπτική συσκευασία» μας έρχονται συνήθως τα προϊόντα σε λιανική συσκευασία που βλέπουμε στα ράφια των καταστημάτων και, φυσικά, στο σπίτι μας. Η λιανική ασηπτική συσκευασία είναι επίσης μια σημαντική δραστηριότητα με την οποία ασχολούνται αρκετές σημαντικές ελληνικές επιχειρήσεις. Ο ΣΕΒΤ μάλιστα είχε την πρωτοβουλία να δημιουργήσει τον «Οδηγό υγιεινής για τις επιχειρήσεις παραγωγής και διάθεσης προϊόντων με βάση τη θερμική επεξεργασία τους» που υιοθετήθηκε από τον ΕΦΕΤ.

Ο Philip Nelson όμως ασχολήθηκε με κάτι πιο κεφαλαιώδες: Την προστασία της σοδιάς των αγροτών που παράγουν ευαίσθητα προϊόντα, και που δεν είναι δυνατό να καταναλωθούν ή να συσκευαστούν μέσα σε λίγες μέρες. Που πρέπει σε κάποια μορφή τους να αποθηκευτούν χύδην, και σιγά-σιγά να συσκευάζονται σε λιανικές συσκευασίες, ανάλογα με τις ανάγκες της αγοράς και τις δυνατότητες της αγροτικής βιομηχανίας. Ας μην ξεχνάμε ότι σε περιοχές του πλανήτη που δεν υπάρχει αυτή η δυνατότητα καταστρέφεται μέχρι και το 50% της αγροτικής παραγωγής.

Ο Nelson το καταλάβαινε αυτό από πρώτο χέρι μια και γεννήθηκε σε μια περιοχή που το κύριο προϊόν της ήταν η τομάτα, και του οποίου η οικογενειακή επιχείρηση ασχολιόταν με τη συσκευασία τοματοπολτού. Η πρώτη του ευρεσιτεχνία δημοσιεύθηκε το 1972 και αντικείμενό της ήταν η κατασκευή δεξαμενών από φύλλα απλού χάλυβα (carbon steel) επικαλυμμένα με εποξειδικές ρητίνες. Οι δεξαμενές αυτές μπορούσαν να αποστειρωθούν με χημικά ή θερμικά μέσα και να αποθηκεύουν με ασφάλεια ρευστά τρόφιμα χωρίς κίνδυνο αλληλεπίδρασης. Έτσι απλά!

Η σημασία αυτής της καινοτομίας ήταν ότι θα μπορούσαν να κατασκευαστούν δεξαμενές πολύ μεγαλύτερες από αυτές από ανοξείδωτο χάλυβα (που χρησιμοποιούνταν μέχρι τότε) και σε μικρό κλάσμα της τιμής των τελευταίων. Σημειώστε ότι η τιμή φύλλων από ανοξείδωτο χάλυβα είναι 6-8 φορές υψηλότερη από την τιμή των κοινών χαλυβδοφύλλων. Ενώ το κόστος συγκόλλησης και επεξεργασίας τους είναι κατά πολύ μεγαλύτερο.

Υπολογίζεται ότι το 90% των 25 εκατομμυρίων τόνων τομάτας, που παράγονται παγκοσμίως, πρέπει να αποθηκευτούν αφού υποστούν ασηπτική επεξεργασία, για να χρησιμοποιηθούν στη διάρκεια ενός έτους. Σ' αυτό το νούμερο μπορούμε να προσθέσουμε τους χυμούς φρούτων και λαχανικών αλλά και άλλα φυτικά και ζωικά προϊόντα σε ρευστή ή ημίρρευστη κατάσταση που πρέπει να συντηρηθούν σε μακρά χρονικά διαστήματα. Το κόστος αποθήκευσης μειώνεται δραματικά, πράγμα ιδιαίτερα σημαντικό για φτωχές αγροτικές χώρες.

Η τεχνολογία του Nelson βοήθησε στο να παράγονται σήμερα δεξαμενές άσηπτης συσκευασίας μέχρι και 4 εκατομμυρίων λίτρων, ενώ υπάρχουν πλοία μεταφοράς με δεξαμενές που ξεπερνούν τα 12 εκατομμύρια λίτρα. Αλλά η τεχνολογία της άσηπτης αποθήκευσης επεκτείνεται και σε μεγέθη προς τα κάτω: π.χ. bag-in-a-box 1000-12.000 lt κατάλληλα για οδικές μεταφορές.

Θα ήθελα να σταθώ λίγο και στις μεθόδους αποστείρωσης. Εδώ δεν καινοτόμησε ο Nelson. Απλώς εφάρμοσε στις δικές του δεξαμενές τις γνωστές μεθόδους χημικής και θερμικής αποστείρωσης. Ο οδηγός του ΣΕΒΤ περιορίζεται στη θερμική αποστείρωση. Σύντομα όμως θα μιλάμε για εναλλακτικές μεθόδους αποστείρωσης ή παστερίωσης, όπως η πολλά υποσχόμενη συντήρηση τροφίμων με υψηλή πίεση σε συνήθη θερμοκρασία. Υπάρχουν πολλά σχετικά διπλώματα ευρεσιτεχνίας και για τους ιδιαίτερα ενδιαφερόμενους θα πρότεινα να πάνε στις ιστοσελίδες δύο μεγάλων ερευνητικών προγραμμάτων που τρέχουν σήμερα, στις ΗΠΑ (Safety of Foods Processed Using Four Alternative Processing Technologies), και την ΕΕ (Novel Processing Methods for the Production and Distribution of High-Quality and Safe Foods).

Ανεξάρτητα πάντως από την κλίμακα ή τη μέθοδο συντήρησης, η συσκευασία θα παίζει σημαντικό δημιουργικό ρόλο.