Το σημείωμα αυτό γράφτηκε με αφορμή την τελευταία αναθεώρηση των «Green Guides» της US Federal Trade Commission (FTC)(1). Έχω και στο παρελθόν ασχοληθεί με το θέμα των παραπλανητικών «πρασίνων» ισχυρισμών, και την προστασία των καταναλωτών (2). Πιστεύω όμως ότι ο Οδηγός της US FTC θα είναι εξίσου χρήσιμος για τους παραγωγούς και τους διακινητές συσκευασμένων προϊόντων (brand owners), και για αυτούς που αναλαμβάνουν την προβολή και τη διαφήμιση των προϊόντων.
Θα πρέπει καταρχήν να σημειώσουμε ότι οι πράσινοι ισχυρισμοί (και τα αντίστοιχα οικολογικά σήματα) δε συνδέονται με το γνωστό σήμα της ανακύκλωσης, την πράσινη βούλα. Το σήμα αυτό απλώς υπονοεί ότι ο παραγωγός του προϊόντος πληρώνει τέλη στον διαχειριστή της πράσινης βούλας (στην Ελλάδα την ΕΕΑΑ ΑΕ). Και ο διαχειριστής αναλαμβάνει τη συλλογή και τη διαχείριση των αποβλήτων της συσκευασίας.(3) Η πράσινη βούλα δεν υπονοεί ότι η συσκευασία ή το προϊόν έχει κάποια ιδιαίτερα οικολογικά χαρακτηριστικά.
Τόσο η Ευρωπαϊκή Ένωση όσο και οι κυβερνήσεις αρκετών χωρών-μελών έχουν ασχοληθεί με το θέμα των παραπλανητικών πρασίνων ισχυρισμών. Το 2000 η ΕΕ (Γενική Διεύθυνση Υγείας και Προστασίας του Καταναλωτή) ανέθεσε στο Ισπανικό γραφείο συμβούλων Eco Global την εκπόνηση ενός αντίστοιχου Οδηγού.(4) Γιατί λοιπόν ασχολούμαι με ένα Οδηγό που βασίζεται στη νομοθεσία των ΗΠΑ; Για τους εξής λόγους:
- Οι αρχές, οι στόχοι και η δομή της Αμερικανικής και της Ευρωπαϊκής νομοθεσίας είναι ταυτόσημες. Εκεί που διαφέρουν είναι στην τακτική και τα μέσα επικοινωνίας. Αυτό μπορεί κανείς να το διαπιστώσει συγκρίνοντας τα κείμενα (1) και (4).
- Ο Οδηγός της FTC, που για πρώτη φορά εκδόθηκε το 1992, ανανεώνεται τακτικά, με τελευταία ανανέωση αυτή του Οκτωβρίου 2012.
- Η κάθε ανανέωση βασίζεται σε παρατηρήσεις και ερωτήματα των καταναλωτών. Η τελευταία ανανέωση αξιοποίησε τις 5.000 παρατηρήσεις που εστάλησαν από καταναλωτές, αλλά και τα συμπεράσματα τριών workshops στα οποία συμμετείχαν καταναλωτές, νομικοί και εκπρόσωποι επιχειρήσεων.
- Η Ευρωπαϊκή τακτική είναι διαφορετική: Οι Οδηγίες γράφονται από επιτροπές σοφών συμβούλων που έχουν ασχοληθεί και με τη σύνταξη των Οδηγιών και των Προτύπων. Η πρακτική είναι να αρκούμαστε στην πιστοποίηση και τα σήματα των οργανισμών πιστοποίησης (π.χ. Eco-Label (5)).
- Ο Οδηγός της FTC είναι γραμμένος με απλότητα και σαφήνεια για να γίνεται κατανοητός από καθέναν από εμάς. Σε όσους μάλιστα δεν έχουν όρεξη να διαβάζουν κείμενα θα τους συνιστούσα να δουν το βίντεο, επτά λεπτών, που παρουσιάζεται από την συμπαθέστατη δικηγόρο Laura Koss του Bureau of Consumer Protection της FTC.(6)
- Εξαιρετικά υποβοηθητικές είναι και οι απαντήσεις στα 67 (!) παραδείγματα που αναφέρονται σε συγκεκριμένα ερωτήματα και παρατηρήσεις καταναλωτών.
Η αναλυτική παρουσίαση του Οδηγού και του προβλήματος των οικολογικών ισχυρισμών γενικότερα, δεν είναι δυνατόν να γίνει στο πλαίσιο αυτού του σύντομου σημειώματος. Ο ΣΥΒΙΠΥΣ όμως προσφέρεται να οργανώσει μια προφορική παρουσίαση του θέματος, αν υπάρχει ανάλογο ενδιαφέρον. Στην παρουσίαση θα σχολιάζονταν και παραδείγματα προϊόντων που κυκλοφορούν στην ελληνική αγορά ή απευθύνονται στο διεθνές καταναλωτικό κοινό.
Στο σημείωμα όμως αυτό θα ήθελα να συμπεριλάβω μερικά μόνο κύρια σημεία που θα πρέπει να προσέχουν όσοι αναλαμβάνουν να προωθήσουν ή να διαφημίσουν ένα προϊόν με βάση τα «βελτιωμένα οικολογικά του χαρακτηριστικά».
Είναι αντιδεοντολογικό ή/και παράνομο να γράφονται στην ετικέτα ή να προβάλλονται και να διαφημίζονται:
- Γενικοί αφορισμοί, όπως ότι το προϊόν ή η συσκευασία είναι «πράσινο» ή «φιλικό στο περιβάλλον». Τέτοιοι ισχυρισμοί είναι αδύνατον να τεκμηριωθούν.
- Ο υπέρμετρος τονισμός ασήμαντων περιβαλλοντικών βελτιώσεων.
- Πιστοποιητικά ή σήματα από οργανισμούς που δεν είναι αρμόδιοι και διαπιστευμένοι για τέτοιου είδους πιστοποίηση.
- Ισχυρισμός ότι το προϊόν είναι «φιλικό στο όζον» ή «ασφαλές για τη στιβάδα του όζοντος»
- Ο ισχυρισμός ότι το «προϊόν παράγεται με ανανεώσιμη ενέργεια», όταν η παραγόμενη ανανεώσιμη ενέργεια πωλείται από την επιχείρηση στη ΔΕΗ.
- Ο ισχυρισμός ότι «το προϊόν παράγεται από ανανεώσιμες πρώτες ύλες» χωρίς να υπάρχει η αντίστοιχη λεπτομερής τεκμηρίωση.
- Ο ισχυρισμός ότι το υλικό είναι «ανακυκλώσιμο» αν δεν τεκμηριώνεται η ύπαρξη δυνατοτήτων, συστημάτων και εγκαταστάσεων ανακύκλωσης.
- Ο ισχυρισμός ότι το υλικό είναι «οικολογικό γιατί παράγεται από ανακυκλωμένο υλικό» είναι παραπλανητικός όταν το περιβαλλοντικό κόστος της ανακύκλωσής του είναι μεγαλύτερο από το περιβαλλοντικό πλεονέκτημα.
- Οι ισχυρισμοί «ανακυκλώσιμο», «βιοδιασπώμενο» ή «επαναχρησιμοποιούμενο» μπορούν να αναφέρονται μόνο αν στηρίζονται σε λεπτομερή τεκμηρίωση.
- Η λεπτομερής τεκμηρίωση δεν είναι δυνατόν να αναφέρεται στο κουτί ή την ετικέτα. Για το λόγο αυτόν ο καταναλωτής θα πρέπει να παραπέμπεται στην ιστοσελίδα του προϊόντος, ή του παραγωγού, ή του οργανισμού πιστοποίησης. Η πρόσβαση όμως στην ιστοσελίδα και τις πληροφορίες θα πρέπει να είναι απλή και εύκολη. Αρνητικό παράδειγμα εδώ είναι η ιστοσελίδα της Eco-Label (5)
--------------------------------------------------------------
(1) www.ftc.gov/os/2012/10/greenguides.pdf . Ο Οδηγός αυτός εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1992 και από τότε αναθεωρείται και εμπλουτίζεται τακτικά. Στόχος του είναι η προστασία των καταναλωτών αλλά και των επιχειρήσεων.
(2) Βλέπε για παράδειγμα (α) www.pac.gr/News&articles/2009/greenwash.html , και (β) www.pac.gr/News&articles/2011/prasino.html
(3) Για την σκανδαλώδη διαχείριση του σήματος στην Ελλάδα μπορείτε να διαβάσετε (μεταξύ άλλων) και την έρευνα του Βήματος της 12/4/2013 www.tovima.gr/finance/article/?aid=451235
(4) www.greenerpackage.com/guidelines Ο Οδηγός αυτός βασίζεται στην οικογένεια προτύπων ISO 14020, στο EMAS και στις Οδηγίες της ΕΕ, κυρίως την 97/55EC
(5) http://ec.europa.eu/ecat/ Η ιστοσελίδα της ECOLABEL είναι εχθρική τόσο στο ψάξιμο όσο και στις πληροφορίες που δίνει για την κατηγορία του προϊόντος που ψάχνεις (Ψάξτε για παράδειγμα να βρείτε στοιχεία για τα προϊόντα PLANET της ΒΙΑΝΙΛ-ROLCO ή Terra leaf της AB που κυκλοφορούν στην ελληνική αγορά).
